Η τέχνη της προπαγάνδας.

Στο παρελθόν οι άνθρωποι αλληλοεξοντώνονταν, στο πολιτισμένο κόσμο αλληλοεξαπατώνται. Ο Σοπενχάουερ σκιαγραφεί με τα λεγόμενά του εν μέρει τη σημερινή μας πραγματικότητα.
Τον κόσμο ελέγχουν αυτοί που ελέγχουν τα ΜΜΕ(Τηλεόραση,διαδίκτυο,ραδιόφωνο κ.ο.κ),τεχνικές χειραγώγησης και προπαγάνδας μέσα από τα ΜΜΕ κατευθύνουν σε μεγάλο βαθμό τις εξελίξεις.

Ο Νόαμ Τσόμσκι ήδη στις αρχές της δεκαετίας του ‘90 είχε χαρακτηρίσει τις σημερινές Δυτικές κοινωνίες ώς ‘χειραγωγημένες δημοκρατίες’, θέτωντας το κρίσιμο πρόβλημα της προσπάθειας επηρεασμού της κοινής γνώμης με τεχνικές ελέγχου και προπαγάνδας. Ο όρος προπαγάνδα (propagare που σημαίνει διαδίδω στα λατινικά) αντανακλά τη πολιτική, και όχι μόνο, χρήση των ΜΜΕ με σκοπό τον επηρεασμό της κοινής γνώμης προς τις επιταγές των κυβερνώντων(Θέληση της Εξουσίας). Άμεσος στόχος είναι η θετική ανάδειξη των πολιτικών επιλογών αποκρύπτωντας συνήθως τις αρνητικές πλευρές που αυτές έχουν, και η διαμόρφωση κλίματος συναίνεσης και κοινωνικής αποδοχής των εκάστοτε αλλαγών.

Η συναίνεση της κοινής γνώμης δεν κερδίζεται, απλά κατασκευάζεται! Η διαχείριση του φόβου της μάζας(πληθυσμού), της ανασφάλειας και των επιθυμιών των πολιτών αποτελούν το στόχο για προσεκτική ενστάλαξη ‘σωστών αξιών’ στο σύνολο της κοινωνίας,των αξιών που η Εξουσία θα χρησιμοποίησει ως όχημα απόλυτης κυριαρχίας,των αξιών που εξυπηρετούν την ίδια και όχι την ηθική!
«Η μόνη ανεξάρτητη πράξη των μαζών θα είναι να εκλέγουν τον αφέντη τους και αμέσως μετά να ξαναγυρίζουν και πάλι στην κατάσταση της εξάρτησης τους» Alexis deTolqueville

Σκοπός της προπαγάνδας είναι να αλλάξει δραστικά τις απόψεις των άλλων αντί απλώς να μεταδώσει γεγονότα(πληροφορία).Η προπαγάνδα υπάρχει προκειμένου να προϊδεάσει θετικά ή αρνητικά σε σχέση με κάποια ιδεολογική θέση, αντί να παρουσιάσει την ίδια την θέση. 

Η προπαγάνδα διαφοροποιείται από την «κανονική» επικοινωνία, επειδή επιδιώκει να διαμορφώσει απόψεις με έμμεσες και συχνά δόλιες μεθόδους,ενώ στην διαλεκτική επικοινωνία μέσα από το διάλογο φτάνουμε στα συμπεράσματα,στην προπαγάνδα το συμπέρασμα ήδη είναι προκατασκευασμένο.

Η επίκληση στο συναίσθημα είναι ίσως η πιο 'φιλική' μέθοδος προπαγάνδας,εκεί στοχεύει ως συνήθως. 

Τα στερεότυπα τα αγαπημένα παιδιά της προπαγάνδας έτοιμα να την υποστηρίξουν σε κάθε ευκαιρία.

Κατά τον Ellul (1965) η προπαγάνδα αποτελεί ένα άθροισμα τεχνικών από ένα κέντρο εξουσίας προς μια ομογενοποιημένη, μέσω ψυχολογικών χειρισμών, ομάδα με σκοπό τη διασφάλιση της ενεργούς συμμετοχής ή της ανοχής ή της συναίνεσής της.

Ιδού ένα υποθετικό παράδειγμα προπαγάνδας  όπου υποτίθεται ότι αντιπαρατίθενται αντίθετες απόψεις:

-Το γεράκι λέει: «Πρέπει να παραμείνουμε στην πορεία μας»

-Το περιστέρι απαντά: «Ο πόλεμος απέβη καταστροφικός και απέτυχε».

-Τότε το γεράκι αποκρίνεται: «Στον πόλεμο τα πράγματα σπάνια πηγαίνουν ομαλά, και δεν πρέπει να επιτρέπουμε σε ένα κώλυμα να μειώνει την αποφασιστικότητά μας».

-Το περιστέρι ανταπαντά: «Τα κωλύματα είναι κωλύματα και οι αποτυχίες είναι αποτυχίες».

Όπως φαίνεται από το παράδειγμα, πουθενά δεν εξετάζεται το αν ο πόλεμος είναι τελικά νόμιμος και θεμιτός. Λακωνικά, συνοπτικά και απλουστευτικά σχόλια κατακλίζουν το διάλογο τα 'περίφημα' sound bites.

Η πρόθεση στο παράδειγμα ήταν  να εναρμονίσει τους στόχους για πόλεμο (τις  επιδιώξεις αυτού που προπαγανδίζει με συμμάχους γεράκι και περιστέρι,σε δήθεν ανταγωνιστικό ρόλο...) με το ακροατή του διαλόγου,τον θεατή.

 Όταν σε έναν δημόσιο διάλογο (που αφορά ένα ζήτημα) οι 'αντίπαλοι' χρησιμοποιούν επιχειρήματα που πηγάζουν από τις ίδιες βασικές θέσεις ή προυποθέσεις,παρ΄ ότι υποτίθεται  ότι πρεσβεύουν αντίθετες απόψεις, τότε ο διάλογος εμμέσως καθιστά αυτές τις προκαταλήψεις ως αλήθειες, κοινώς αποδεκτά δεδομένα για το εν λόγω ζήτημα,ανάγωντάς τα με την βοήθεια της συνεχούς επαναλήψεως σε στερεότυπα μελλοντικά. 

Η προπαγάνδα  προσπαθεί να επηρεάσει την κοινή γνώμη κάνοντας  το μήνυμά της να ακουστεί σε όσο περισσότερα 'μέρη' γίνεται και όσο 'πιο συχνά' γίνεται. Σκοπός  της  είναι (α) να ενισχύσει τις ιδέες του μέσω επανάληψης (β) να καταπνίξει-αποσιωπήσει όλες τις εναλλακτικές ιδέες.

Μετά απο χιλιάδες επαναλήψεις ενός μυνήματος εάν το ασπαστούν κάποιοι αρχικά και μετά κάποιοι άλλοι χιλιάδες κ.ο.κ κάποια στιγμή ανεξάρτητα απο το περιεχόμενο το μύνημα θα γίνει αποδεκτό!

Πολύ σημαντικό είναι για την προπαγάνδα το αρνητικό πρόσημο που θα προσδώσει στην αντίθετη άποψη προσομοιάζοντας την με κάτι άλλο π.χ. καλό ή κακό καλό=η λέξη έχει θετική πόλωση,πρόσημο ενώ το κακό=αρνητικό πρόσημο.

Το μόνο που έχει λοιπόν να κάνει η προπαγάνδα είναι να προσάπτει  αρνητικό πρόσημο στις αντίπαλες θέσεις και θετικό πρόσημο στις δικές της!Το περιεχόμενο των θέσεων δεν έχει κανένα νόημα εάν αποκτήσει θετικό πρόσημο στην συνείδηση της κοινής γνώμης,οτιδήποτε αντίθετο θα φορτιστεί αρνητικά,ασχέτως αν είναι ή όχι λογικό ή αληθές!

Πρόθεση της προπαγάνδας είναι  να εναρμονίσει τους στόχους των πολιτών-μάζας  με τις δικές της επιδιώξεις.

Η επιλεκτική διάχυση πλευρών της πληροφορίας και όχι όλη η πληροφορία,η αποσπασματική ενημέρωση είναι σημαντική στην προπαγάνδα,τα ΜΜΕ αποσπασματικά ενημερώνουν σύμφωνα με τις επιταγές που λαμβάνουν απο την Εξουσία.

Η προπαγάνδα  διαχέεται σε όλες τις εκφάνσεις τη καθημερινότητας, εκπέμπεται από πολλές πηγές, που αλληλοσυμπληρώνονται,φαντάζει ως λογικό αποκυήμα της σκέψης των πολιτών.

Τα αντίθετα επιχειρήματα παρουσιάζονται με τέτοιο τρόπο, ώστε να τα γελοιοποιηθούν, κάνοντας την κοινή γνώμη να υποθέσει πως μετέχει μιας δημοκρατικής αντιπαράθεσης στην οποία αποφασίζει λογικά!

Εκτροχιάζουν την ορθή σκέψη παρουσιάζοντας ψευδή δεδομένα ή αποσιωπώντας άλλα. Για παράδειγμα εμφανίζουν μια ιδέα, ως πολύ πιο διαδεδομένη απ’ ό,τι πραγματικά είναι, έναν υποθετικό κίνδυνο ως απειλή, οδηγούν την κοινή γνώμη σε εκβιαστικά διλήμματα του τύπου «πτώχευση ή ξεπούλημα των βασικών δικαιωμάτων»

Πρίν συνεχίσουμε ας κάνουμε ένα διάλειμμα με αποφθέγματα...

• «Ο ψυχολογικός σκοπός της τρομοκρατίας είναι η δημιουργία ενός κλίματος της αβεβαιότητας και ανησυχίας στις μάζες, το οποίο θα αυξήσει την επιρροή μας σε αυτές και θα επιτρέψει, με την κατάλληλη χειραγώγηση τους, να μας αποδεχτούν σαν λύση» ... από ένα τρομοκρατικό εγχειρίδιο του Guerin-Serac.

• «Τα πιο επικίνδυνα ψέματα είναι ελαφρώς παραποιημένες αλήθειες» - Γκεοργκ Κρ. Λίχτενπμεργκ, Γερμανός επιστήμονας.

• «Αληθινή δύναμη δεν είναι η δύναμη πάνω στα πράγματα,αλλά πάνω στους ανθρώπους.Δύναμη είναι το να κομματιάζεις το ανθρώπινο μυαλό και να το ξανασυναρμολογείς δίνοντάς του το σχήμα που επιθυμείς». - Τζορτζ Όργουελ, 1984

• Στην εποχή μας μια χώρα ανήκει σε αυτόν που ελέγχει τα μέσα ενημέρωσης» Ουμπέρτο Έκο, ακαδημαϊκός και συγγραφέας.

Η προπαγάνδα γνωρίζει πολύ καλά τις ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ(CLICK ΚΑΙ ΔΙΑΒΑΣΤΕ)!

Θέλεις να ενώσεις ένα λαό κατευθύνοντάς τον?δώστου έναν εχθρό κι αν δεν υπάρχει κατασκεύασε τον!

Ο Φόβος είναι ο δούρειος ίππος της Εξουσίας     ΜΜΕ και Εξουσία(CLICK KAI ΔΙΑΒΑΣΤΕ)!

Ας δούμε τώρα έναν υποθετικό διάλογο(τεχνική) ενός προπαγανδιστή με κάποιο που δεν γνωρίζει προπαγάνδα

-Είστε ρατσιστής(απευθύνεται ο συνομιλητής στον ρατσιστή αλλά  γνώστη προπαγάνδας!)
-Αυτά τα λέτε γιατί είστε εκμεταλευτής των μεταναστών,θυμίζετε δουλέμπορα!Επειδή πληρώνετε με χαμηλά ημερομίσθια τους παράνομους μετανάστες(άκουσα 5 ευρώ για 16 ώρες εργασίας αγαπητέ μου),αληθεύει?Εγώ είμαι υπέρ της μετανάστευσης αλλά όχι της παράνομης αγαπητέ εσείς είστε δουλέμπορος!
Ούτε καν ο προπαγανδιστής απάντησε-αντέκρουσε το ερώτημα!Ρατσιστής=αρνητικό πρόσημο
Κατασκεύασε άμεσα ένα αρνητικό πρόσημο=Δουλέμπορος και το 'κόλλησε' στον αντίπαλό του!
Είναι καλύτερα να σου βγεί το μάτι παρά το όνομα!Κι άντε τρέχα μετά να αποδείξεις ότι δεν είσαι ελέφαντας.
Ο προπαγανδιστής δεν συμπεριφέρθηκε απολογητικά,ούτε απάντησε όχι...
Όπως καταλάβατε είναι πολύ δύσκολο να αντιμετωπιστεί η συντονισμένη και καλά δομημένη προπαγάνδα!

Και μερικές γενικές τεχνικές προπαγάνδας κλείνοντας...΄

‘Λαμπερές Γενικότητες’

Εάν σε ένα άτομο ζητηθεί να πράξει εις το ‘όνομα της δημοκρατίας’, αυξάνονται οι πιθανότητες να είναι ‘Στημένη Τράπουλα’. Η παραπάνω τεχνική είναι μια από τις 7 τεχνικές προπαγάνδας αναγνωρισμένη από το ‘Ινστιτούτο Προπαγάνδας’ το 1938. Η σημασία και η αποτελεσματικότητα της είναι καθοριστική και ευρέως διαδεδομένη σε πολιτικούς, διαφημιστικούς και δημοσιογραφικούς κύκλους. Βασίζεται στη παρουσίαση μόνο πληροφοριών με θετικά φορτισμένοπεριεχόμενο προς αυτό που θέλουμε να επιτύχουμε. Αν και ο όγκος των πληροφοριών που παρουσιάζονται με αυτή τη τεχνική είναι αληθής, ωστόσο η απόκρυψη των ‘αρνητικών’ επιδράσεων που μπορεί να έχει, τη καθιστά μια πολύ επικίνδυνη τεχνική. Ο μοναδικός τρόπος να αντιμετωπίσει ο πολίτης το συνεχή βομβαρδισμό της συγκεκριμένης τεχνικής είναι η προσωπική αναζήτηση πληροφοριών από διαφορετικές πηγές.

‘Στημένη Τράπουλα’

Η παραπάνω τεχνική είναι μια από τις 7 τεχνικές προπαγάνδας αναγνωρισμένη από το ‘Ινστιτούτο Προπαγάνδας’ το 1938. Η σημασία και η αποτελεσματικότητα της είναι καθοριστική και ευρέως διαδεδομένη σε πολιτικούς, διαφημιστικούς και δημοσιογραφικούς κύκλους. Βασίζεται στη παρουσίαση μόνο πληροφοριών με θετικό περιεχόμενο προς αυτό που θέλουμε να επιτύχουμε. Αν και ο όγκος των πληροφοριών που παρουσιάζονται με αυτή τη τεχνική είναι αληθής, ωστόσο η απόκρυψη των ‘αρνητικών’ επιδράσεων που μπορεί να έχει, τη καθιστά μια πολύ επικίνδυνη τεχνική. Ο μοναδικός τρόπος να αντιμετωπίσει ο πολίτης το συνεχή βομβαρδισμό της συγκεκριμένης τεχνικής είναι η προσωπική αναζήτηση πληροφοριών από διαφορετικές πηγές.

‘Άρμα Εξουσίας’

Αποτελεί μια από τις ποιο κοινές τεχνικές προπαγάνδας τόσο σε ειρηνικές όσο και σε εμπόλεμες συνθήκες. Είναι μια από τις εφτά κύριες τεχνικές αναγνωρισμένες από το Ινστιτούτο Προπαγάνδας και παίζει σημαντικό ρόλο στη σύγχρονη διαφήμιση. Στηρίζεται σε μια επαναλαμβανόμενη προτροπή προς το υποκείμενο να ακολουθήσει το πλήθος επειδή και οι άλλοι το πράττουν. Με άλλα λόγια κύριος σκοπός αυτής της τεχνικής είναι να ακολουθήσεις το πλήθος επειδή οι πολλοί είναι στη πλευρά του νικητή. Το υποκείμενο πρέπει να πειστεί ότι επειδή οι πολλοί βρίσκονται στη συγκεκριμένη πλευρά άρα η νίκη είναι αναπόφευκτη. Καθώς ο μέσος πολίτης θέλει, έχει ανάγκη, να είναι στη πλευρά που κερδίζει, σταδιακά προσχωρεί στο τρόπο ζωής, τα θέλω, τις πολιτικές πεποιθήσεις των πολλών. Στη σύγχρονη προπαγάνδα η συγκεκριμένη τεχνική εξελίχτηκε προς μια νέα κατεύθυνση. Συγκεκριμένα, το υποκείμενο πρέπει να πειστεί ότι εάν δεν ακολουθήσει θα μείνει ‘έξω’ από τις εξελίξεις, τον τρόπο ζωής κ.ο.κ, με αποτέλεσμα να απομονωθεί. Η συνεχής επανάληψη έχει ουσιαστικά αποτελέσματα. Ένας τρόπος αντιμετώπισης είναι, η ζύγιση των θετικών και αρνητικών και η προσχώρηση ή μη, ανεξαρτήτως του αριθμού των ατόμων που ήδη έχουν αποδεχτεί την ιδέα, φιλοσοφία, άποψη, τρόπο ζωής κ.τ.λ.

‘Η ελάχιστη αρνητική επίδραση’

Η συγκεκριμένη τεχνική, όταν τίθεται σε εφαρμογή προσπαθεί να μας πείσει για μια ιδέα ή πρόταση που έχει την ελάχιστη αρνητική επίδραση από όλες τις άλλες. Αυτή η τεχνική χρησιμοποιείται κατά κόρον σε περιόδους κρίσεως για να πείσουν τους πολίτες ότι συγκεκριμένες θυσίες είναι απαραίτητες. Συνοδεύεται με λεκτικές επιθέσεις ενάντια σε άλλα κόμματα ή κράτη που έφεραν τη κατάσταση σε αυτό το σημείο. Για να αντιμετωπιστεί αυτή η τεχνική ο πολίτης οφείλει να ζυγίσει τα θετικά και τα αρνητικά της πρότασης χωρίς να τη φέρνει σε αντιδιαστολή με τις άλλες προτάσεις καθότι τέθηκαν απλά και μόνο για να ισχυροποιήσουν τη προτεινόμενη.

‘Απλός Πολίτης’

Ο προπαγανδιστής έχει σκοπό να πείσει σταδιακά το πλήθος, πως μιλάει εξ ονόματος του. Πως αποτελεί έναν από αυτούς και επιπλέον λειτουργεί προς το συμφέρον τους. Οι απόψεις του καθρεφτίζουν τις απόψεις του ‘μέσου πολίτη’ και συνήθως συνοδεύονται από τη χρήση λέξεων, φράσεων, τοπικών ιδιωματισμών καθώς και σαρκασμών και χιούμορ που χρησιμοποιούνται στη καθημερινή ζωή των πολιτών. Επιπλέον, σε δημόσιους λόγους του ο προπαγανδιστής (είτε είναι πολιτικός είτε οτιδήποτε άλλο) εσκεμμένα υποπίπτει σε σαρδάμ, και χρησιμοποιεί ‘φτωχό’ λεξιλόγιο για να αυξήσει τη ψευδαίσθηση της απλής και προσιτής καταγωγής του καθώς και να προβάλει την ειλικρίνεια και τον αυθορμητισμό του. Με αυτό τον τρόπο, δημιουργείται σταδιακά ένα προφίλ με άμεση απήχηση στη κοινή γνώμη. Πολλές φόρες η συγκεκριμένη τεχνική συνδυάζεται άριστα με τη τεχνική της ‘Λαμπερής Γενικότητας’.

‘Χρήση Στερεοτύπων’

Χρησιμοποιείται κατά κόρον για να απλοποιήσει ‘σύνθετες’ καταστάσεις και να τις υποβαθμίσει σε ξεκάθαρη επιλογή μεταξύ καλού και κακού. Αυτή η τεχνική είναι αποτελεσματική όταν χρησιμοποιείται σε χαμηλού μορφωτικού επιπέδου κοινωνικά στρώματα.

‘Χρήση των ονομάτων’

Η συγκεκριμένη τεχνική αποτελεί μια από τις εφτά αναγνωρισμένες τεχνικές προπαγάνδας από το Ινστιτούτο Προπαγάνδας το 1938. Οι ‘Συστάσεις’ βασίζονται στη χρήση λέξεων, προτάσεων ή εκφράσεων των οποίων η χρήση στοχεύει να ταυτίσει ένα διάσημο ή σημαντικό άτομο με ένα προϊόν ή αντικείμενο. Χρησιμοποιείτε συχνά στη διαφήμιση καθώς και σε πολιτικές καμπάνιες.

‘Μεταφορά’

Η συγκεκριμένη τεχνική αποτελεί ακόμη μια από τις εφτά αναγνωρισμένες τεχνικές προπαγάνδας από το Ινστιτούτο Προπαγάνδας το 1938. Χρησιμοποιείται συχνά στη πολιτική και σκοπό έχει να ειδωθεί ένα στοιχείο με τον ίδιο ακριβώς τρόπο όπως θα ιδωθεί ένα άλλο στοιχείο. Να συνδεθούν με άλλα λόγια τα δυο αυτά στοιχεία, με τέτοιο τρόπο ώστε να προβάλλουν το ίδιο θετικό ή αρνητικό συναίσθημα. Με το να συνδέεις ένα στοιχείο με θετικό περιεχόμενο έχει ως αποτέλεσμα να δημιουργούνται θετικές σκέψεις και συναισθήματα στο υποκείμενο στο οποίο το προβάλεις.

‘Δαιμονοποίηση του Εχθρού’

Η χρήση χυδαίων στερεοτύπων εθνικού, φυλετικού ρατσισμού. Η υπερβολή των φυσικών χαρακτηριστικών ή της συμπεριφοράς, ανεξάρτητα από την ισχύ τέτοιων στερεοτύπων, χρησιμεύει να αντιπαραβάλει τους ήρωες ενάντια στους κακοποιούς. Οι εχθροί ζωοποιούνται συχνά ως αρπακτικά πλάσματα. Μπορούν να συνδεθούν με κακόφημους χαρακτήρες των οποίων οι πράξεις είναι συνδεδεμένες με επαίσχυντα ιστορικά γεγονότα.

Θα χρειαζόταν πολλές σελίδες ακόμα για να καλύψουμε το τεράστιο αυτό θέμα...

Ακριβός Γιώργος