Γνωστικές Προκαταλήψεις-Αθέατοι Δαίμονες,Οι ανασταλτικοί παράγοντες προόδου...

Η γνώση που συγκεντρώνουμε από την μελέτη εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το πως ερμηνεύουμε τα στοιχεία και την διαθέσιμη πληροφορία. Οι ερμηνείες, όμως, υπακούν στους ίδιους κανόνες που διέπουν τις αντιλήψεις μας για την πραγματικότητα. Είναι γεμάτες παραδοχές, γενικεύσεις, παραλείψεις και λάθη. 

Στις κοινωνικές επιστήμες, αυτά τα λάθη αποκαλούνται γνωστικές προκαταλήψεις.Αυτές οι προκαταλήψεις είναι ενσωματωμένες στην ανθρώπινη φύση.

Μέχρι να φτάσει η πληροφορία μέσω της αντίληψης στη συνείδηση, το άτομο έχει προλάβει να την μετατρέψει σε κάτι καινούργιο και μοναδικό!

Αυτή η ανακατασκευή της πραγματικότητας πολλές φορές αποτελεί το θεμέλιο πάνω στο οποίο χτίζουμε τα πιστεύω μας για τον κόσμο!

Έτσι ώστε μία διαρκή επανάληψη της γνώμης μας θα μεταλλαχθεί σε ακλόνητη και αμετάκλητη πίστη στο πέρασμα του χρόνου!

Σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των πιστεύω, παίζει επίσης η λογική, η ορθή σκέψη,το συναίσθημα και η κοινωνική συναίνεση.

Τα τελευταία 30 χρόνια, ερευνητές, επιστήμονες, ψυχολόγοι και κοινωνιολόγοι ταυτοποίησαν εκατοντάδες γνωστικές, κοινωνικές και συμπεριφορικές διαδικασίες, αλλά και διαδικασίες λήψης αποφάσεων.

Παρακάτω, συγκέντρωσα αρκετές από αυτές τις προκαταλήψεις τις οποίες θεωρώ απαραίτητες για την αξιολόγηση των αντιλήψεων και την κατανόηση των πιστεύω μας ,για τον κόσμο και την πραγματικότητα.

Επεξεργάστηκα και πρόσθεσα σε όλες αυτές και την δική μου οπτική(άποψη).

Είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε εάν μία σκέψη-άποψη-θέση μας είναι προϊόν γνωστικής προκατάληψης,διότι θα είμαστε σε “πλάνη” και άκαμπτοι στο να αλλάξουμε γνώμη και σκέψεις(που όπως παρακάτω θα δούμε είναι σοβαρό μειονέκτημα).

Γεμάτοι προκαταλήψεις είναι αδύνατον να προχωρήσουμε αποτελεσματικά προς την επιτυχία,ας τις δούμε λοιπόν...

Ας παρουσιάσουμε λοιπόν ποιές είναι:

Η προκατάληψη του κοινωνικού μας κύκλου.

Όλοι μας έχουμε την προδιάθεση να πιστεύουμε αυτόματα τις πληροφορίες που μας παρέχουν μέλη της οικογένειάς μας και στενοί φίλοι,συνεργάτες και γενικότερα άτομα με τα οποία έχουμε κάποια μακροχρόνια σχέση.

Λόγω της συναισθηματικής μας εμπιστοσύνης προς αυτούς δεν ελέγχουμε την ορθότητα στις προσλαμβάνουσες που απορροφούμε...

Η προκατάληψη της εξουσίας.

Τείνουμε να πιστεύουμε ανθρώπους που κατέχουν θέσεις ισχύος και γοήτρου.

Τους θεωρούμε πιο αξιόπιστους, χωρίς να ελέγχουμε τις διαθέσεις τους και την αξιοπιστία τους.

'Ομως η αξία δεν είναι ανάλογη του αξιώματος πάντα(μην το ξεχνάτε ποτέ αυτό).

π.χ. Ένας πολύ δημοφιλής καθηγητής πανεπιστημίου τεχνολογίας μεγάλης ηλικίας εάν δεν έχει εμπλουτίσει την γνώση του και μείνει στάσιμος,θα είναι μία πηγή πληροφόρησης η οποία ξεπεράστηκε από την εποχή της!

π.χ. 'Ενας ιατρός ο οποίος έχει ως στόχο το οικονομικό όφελος μπορεί να μας δώσει λύσεις προσαρμοσμένες στα δικά του οικονομικά ΘΕΛΩ,ενώ υπάρχει καλύτερη και οικονομικότερη λύση για τον ασθενή!

Η προκατάληψη της γοητείας.

Θεωρούμε πιο αξιόπιστους τους πιο ψηλούς και γοητευτικούς ανθρώπους, επειδή ο εγκέφαλός μας έλκεται από αυτό που τον ευχαριστεί αισθητικά. Οι πιό ευπαρουσίαστοι άνθρωποι έχουν περισσότερες πιθανότητες να μας πείσουν.Φυσικά κάτω από την άρτια αισθητική εμφάνιση με το προσωπείο της δήθεν σοβαρότητας πολλές φορές κρύβεται κενό περιεχόμενο!

Η αξία προφανώς δεν είναι σε ευθεία αναλογία με το αξίωμα και την εξωτερική εμφάνιση(μην το ξεχνάτε).

Aς δώσω και μία ανατρεπτική άποψη :Η Σοβαρότητα πολλές φορές,είναι καταφύγιο δειλών και τιποτένιων ανθρώπων.

Η προκατάληψη της αυτό-επιβεβαίωσης.

Έχουμε την τάση να δίνουμε έμφαση σε πληροφορίες που στηρίζουν τα πιστεύω μας, ενώ υποσυνείδητα αγνοούμε ή απορρίπτουμε πληροφορίες που τα αντικρούουν ανεξάρτητα από την ορθότητα τους.

Από τη στιγμή που τα πιστεύω μας έχουν ενσωματωθεί στον ψυχισμό μας ,η μεροληπτική δειγματοληψία της διαθέσιμης πληροφορίας γίνεται ολοένα και μεγαλύτερη.

Δηλ. Ερμηνεύουμε τις πληροφορίες με έναν τρόπο που επιβεβαιώνει τις προκαταλήψεις μας!(Παρακάτω σε πολλά σημεία θα δούμε ότι είναι σχεδόν αδύνατον να ακυρώσει τον εαυτό του κάποιος).

Ας μην ξεχνάμε ότι: Η αυτοεπιβεβαίωση ενός ανθρώπου είναι κύριος παράγων των πράξεων του.

Η προκατάληψη της αυτοεξυπηρέτησης.

Σε συνδυασμό με την προκατάληψη της επιβεβαίωσης, εμφανίζουμε επίσης την τάση να συντηρούμε πεποιθήσεις που ευνοούν τα προσωπικά μας συμφέροντα και τους προσωπικούς μας στόχους.Διαλέγουμε πληροφορίες και αποφασίζουμε σύμφωνα με το τι θέλουμε και όχι με το τι είναι το καλύτερο...

Η μεροληπτική δειγματοληψία στην διαθέσιμη πληροφορία υπηρετεί και τις δύο παραπάνω περιπτώσεις!

Η προκατάληψη της ομάδας.

Υποσυνείδητα, υιοθετούμε ευνοϊκή στάση για τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας μας και σπάνια αμφισβητούμε τα πιστεύω τους, επειδή ο εγκέφαλός μας είναι έτσι κατασκευασμένος, ώστε να αναζητά τη συμφωνία με τους γύρω του.Η ανθρώπινη φύση ανασφαλή προσπαθεί με αγωνία να πάρει ταυτότητα,να ανήκει κάπου...

Η προκατάληψη για άτομα εκτός ομάδας.

Γενικά, απορρίπτουμε ή υποτιμούμε τα πιστεύω ανθρώπων που δεν ανήκουν στην ομάδα μας, κυρίως όταν οι πεποιθήσεις τους διαφέρουν αισθητά από τις δικές μας. Επιπλέον, έχουμε τη βιολογική προδιάθεση να αναστατωνόμαστε όταν ερχόμαστε σε επαφή με ανθρώπους διαφορετικού εθνικού,φυλετικού και πολιτιστικού υποβάθρου αλλά και απόψεων (έστω κι αν είναι μέλη της ομάδας μας).

Η προκατάληψη της κοινωνικής συναίνεσης.

Όσο περισσότερο οι άλλοι συμφωνούν μαζί μας, τόσο περισσότερο πιστεύουμε ότι οι πεποιθήσεις μας είναι αληθινές.

Αντίθετα, όσο περισσότερο διαφωνούν οι άλλοι μαζί μας, τόσο πιθανότερο είναι να καταπιέσουμε και να αμφισβητήσουμε τα ίδια μας τα πιστεύω,ακόμα κι όταν είναι σωστά.

Παρ” όλα αυτά η πρακτική εμπειρία δείχνει ότι συνήθως οι πολλοί κάνουν λάθος!

Η προκατάληψη του πλήθους.

Αυτή η προκατάληψη αντικατοπτρίζει την τάση μας να υιοθετούμε το σύστημα πεποιθήσεων της ομάδας στην οποία ανήκουμε.

Όσο περισσότεροι άνθρωποι μας περιβάλλουν, τόσο μεγαλύτερες είναι οι πιθανότητες να τροποποιήσουμε τα πιστεύω μας για να ταιριάζουν με τα πιστεύω των πολλών και του πλήθους!

Λέει ο ΝΙΤΣΕ:“η παράνοια σε άτομα είναι σχετικά σπάνια,όμως σε κόμματα,έθνη και εποχές είναι μάλλον ο κανόνας”!

Η προκατάληψη της προβολής.

Συχνά υποθέτουμε, χωρίς να το επαληθεύουμε, ότι τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας μας έχουν παρόμοια πιστεύω, παρόμοιες ηθικές αξίες και βλέπουν τον κόσμο μέσα από τα μάτια μας.

Η CIA περιγράφει αυτή την προκατάληψη ως τη νοοτροπία “όλοι σκέφτονται όπως εμείς” και τη θεωρεί μια από τις πιό επικίνδυνες ,επειδή οι διαφορετικοί πολιτισμοί και οι διαφορετικοί τύποι ανθρώπων (όπως οι τρομοκράτες) δεν σκέφτονται όπως εμείς!

Η προκατάληψη της προσμονής.

Όταν ψάχνουμε για πληροφορίες, ή όταν κάνουμε κάποια έρευνα, έχουμε την τάση να “ανακαλύπτουμε” αυτό ακριβώς που ψάχνουμε.

Στην ιατρική, οι διπλά τυφλές μελέτες έχουν σκοπό να εξαλείψουν αυτή τη διαβρωτική προκατάληψη.

Η προκατάληψη των “αριθμών”.

Οι αριθμοί επηρεάζουν τα πιστεύω μας εξαιτίας των ισχυρών ποσοτικών λειτουργιών του εγκεφάλου.

Όσο πιό μεγάλος και υποβλητικός είναι ένας αριθμός, τόσο μεγαλύτερη είναι και η συναισθηματική του αντίδραση. Κι αυτή με τη σειρά της ενδυναμώνει την εμπιστοσύνη μας στην πληροφορία που προσδιορίζεται ποσοτικά χωρίς την ανάλογη ποιοτική ανάγνωση των αριθμών αυτών και της αιτίας από την οποία προέκυψαν.

Η προκατάληψη της τύχης.

Μας αρέσει να πιστεύουμε ότι είμαστε πιό τυχεροί από τους άλλους και ότι μπορούμε να καταπολεμήσουμε τις ανισότητες (άτομα με κατάθλιψη τείνουν να πιστεύουν το αντίθετο).

Αυτή η αισιοδοξία είναι επίσης γνωστή ως η προκατάληψη του τζογαδόρου.Αν στρίψεις ένα νόμισμα, και φέρεις κορώνα 9 φορές στη σειρά, οι περισσότεροι άνθρωποι θα στοιχηματίσουν πολλά λεφτά ότι την επόμενη φορά θα είναι γράμματα.

Φυσικά, οι πιθανότητες παραμένουν ίδιες κάθε φορά που στρίβεις ένα νόμισμα: πάντα υπάρχουν 50 τοις εκατό πιθανότητες να φέρεις γράμματα.

Επίσης, όλοι κουβαλάμε “μαγικές” προκαταλήψεις από την παιδική μας ηλικία.

Έτσι, πολλοί ενήλικες, κυρίως οι τζογαδόροι ή οι προληπτικοί, έχουν πάνω τους διάφορα φυλαχτά (ένα τετράφυλλο τριφύλλι, ένα λαγοπόδαρο, ένα νόμισμα) που υποτίθεται ότι τους φέρνουν τύχη.

Η προκατάληψη του ψευδοδιλήμματος αιτία-αποτελέσμα.

Ο εγκέφαλός μας έχει την προδιάθεση να κάνει συνειρμούς ανάμεσα σε δύο γεγονότα, ακόμη κι όταν δεν υπάρχει κάποια σχέση μεταξύ τους.

Αν πιεις κάποιο βότανο και σου περάσει το κρυολόγημα, τότε αποδίδεις την ανάρρωσή σου μόνο σε αυτό το βότανο, έστω κι αν σε αυτό,συνέβαλαν στην πραγματικότητα δεκάδες άλλοι παράγοντες.

Η προκατάληψη της ευχαρίστησης.

Τείνουμε να πιστεύουμε ότι οι ευχάριστες εμπειρίες αντικατοπτρίζουν μεγαλύτερες αλήθειες απ’ ότι οι δυσάρεστες εμπειρίες.

Η λεγόμενη αρχή της ευχαρίστησης!

Η προκατάληψη της προσωποποίησης.

Δείχνουμε ιδιαίτερη προτίμηση στο να δίνουμε αρετές έμψυχων όντων σε άψυχα αντικείμενα.

Επίσης,συνηθίζουμε να δίνουμε ανθρώπινη μορφή ή μορφή ζώου σε αφηρημένα ερεθίσματα (σκιές, συγκεχυμένους θορύβους, κ.λπ.)
Αυτή η αντιληπτική και γνωστική λειτουργία πυροδοτεί διάφορες δεισιδαιμονίες.

Η προκατάληψη των συμβόλων.

Τα σύμβολα (σημαίες,εμβλήματα,brand names) επηρεάζουν την αντίληψη μας λόγω της υψηλής αναγνώρισης που έχουν ανεξαρτήτως από την αξία τους και την κοινωνική προκατάληψη που τα δημιούργησε.

Ο μέσος άνθρωπος μάλιστα δανείζεται δύναμη από αυτά π.χ. πέρνει πρεστίζ από ένα αυτοκίνητο με ισχυρό όνομα(Brand name).

Η προκατάληψη της αντίληψης.

Ο εγκέφαλός μας υποθέτει αυτόματα ότι οι αντιλήψεις και τα πιστεύω μας αντιπροσωπεύουν αντικειμενικές αλήθειες για τον εαυτό μας και τον κόσμο.

Εξ” ου και η έκφραση “Αν δεν το δω, δεν το πιστεύω”.Όμως εκτός του αισθητού υπάρχει και το νοητό...

Οι άνθρωποι γενικά κρίνουν περισσότερο από τα φαινόμενα,παρά από την πραγματικότητα,διότι:

H όραση ανήκει σε όλους(εκτός τυφλών) αλλά η αντίληψη σε λιγότερους.

Η προκατάληψη της επιμονής.

Όταν πιστεύουμε σε κάτι, επιμένουμε ότι είναι αληθινό, ακόμη κι όταν έχουμε στη διάθεσή μας στοιχεία που λένε το αντίθετο.Και όσο περισσότερο συντηρούμε ορισμένες πεποιθήσεις, τόσο πιο βαθιά ενσωματώνονται ως a priori αλήθειες.

(Σχετικά με την επιμονή θα γίνει παρακάτω αυτόνομη αναφορά).

Η προκατάληψη της ψευδούς μνήμης.

Ο εγκέφαλός μας τείνει να συγκρατεί για περισσότερο χρονικό διάστημα ψευδείς απ’ ότι αληθείς μνήμες. Επίσης, είναι εύκολο να εμφυτεύσεις ψευδείς μνήμες σε άλλους όταν υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες και οι πληροφορίες είναι αληθοφανείς!

Η προκατάληψη της θετικής μνήμης.

Όταν αναπολούμε το παρελθόν, τείνουμε να ωραιοποιούμε τα γεγονότα και να τους δίνουμε μια πιο θετική δύναμη από την πραγματική.

Η προκατάληψη της λογικής.

Έχουμε την τάση να πιστεύουμε επιχειρήματα που μας φαίνονται πιο λογικά. Επίσης, συνηθίζουμε να αγνοούμε πληροφορίες που δεν μας φαίνεται ότι βγάζουν νόημα.“Κατά κανόνα, δεν πιστεύουμε τα γεγονότα και τις θεωρίες που φαίνονται δυσνόητες και τελικά τις βαφτίζουμε άχρηστες ”.

Η προκατάληψη της πειθούς.

Όταν διαφωνούμε για κάποιο θέμα, πιστεύουμε συνήθως εκείνον που έχει πιο δραματικά και συναισθηματικά επιχειρήματα για μια άποψη.

Ο εγκέφαλός μας τείνει να συντονίζεται με τους καλούς ομιλητές, με αποτέλεσμα να κινδυνεύουμε να πιαστούμε αιχμάλωτοι των συναισθημάτων και των πεποιθήσεών τους.

Η προκατάληψη της θέσης.

Δίνουμε περισσότερο βάρος και θυμόμαστε πιό εύκολα ονόματα και πληροφορίες που αναγράφονται πρώτα σε μια λίστα. (γι’ αυτό γίνεται ‘η μάχη του ραφιού’ στα σουπερ μάρκετ).

Η προκατάληψη της αβεβαιότητας.

Ο εγκέφαλός μας δεν συμπαθεί την αβεβαιότητα και την αοριστία.

Γι’ αυτό, από το να μην είμαστε σίγουροι, προτιμάμε είτε να πιστεύουμε είτε να πιστεύουμε το αντίθετο.

Η φύση όμως είναι χαοτική εμπεριέχει εκτός από το ΑΣΠΡΟ-ΜΑΥΡΟ και άλλες αποχρώσεις!

Η προκατάληψη των συναισθημάτων.

Τα δυνατά συναισθήματα συνήθως παρεμποδίζουν τη λογική και την ορθή κρίση.

Ο θυμός έχει την τάση να μας δημιουργεί την πεποίθηση ότι έχουμε δίκιο και το σωστό με το μέρος μας.

Η αγωνία υπονομεύει αυτήν ακριβώς την πεποίθηση, ενώ η κατάθλιψη επισκιάζει τις αισιόδοξες πεποιθήσεις.

Ο Aριστοτέλης όρθα μάλλον αναφέρει ότι όλες οι ανθρώπινες πράξεις έχουν 7 αιτίες:

ΤΥΧΗ,ΦΥΣΗ,ΒΙΑ,ΣΥΝΗΘΕΙΑ,ΛΟΓΙΚΗ,ΟΡΓΗ και ΖΩΗΡΗ ΕΠΙΘΥΜΙΑ .

Η προκατάληψη της δημοσιότητας.

Οι εκδότες βιβλίων, εφημερίδων και περιοδικών προτιμούν να εκδίδουν έργα με αίσιο τέλος, ενώ απορρίπτουν έργα με αρνητική έκβαση. Έτσι, μια έρευνα που δεν έχει επίδραση στον κόσμο έχει λιγότερες πιθανότητες να δημοσιευθεί σε σχέση με ένα εύρημα με θετικά αποτελέσματα. Μια άλλη διάσταση αυτής της προκατάληψης είναι η τάση των αναγνωστών να θεωρούν αυτόματα αλήθεια ότι δημοσιεύεται, ακόμη κι αν αποτελεί δημοσίευμα του κίτρινου τύπου ή πληροφορία που εξυπηρετεί συμφέροντα.

Η προκατάληψη του τυφλού σημείου.

Τελευταία, αλλά πολύ σημαντική, είναι η “προκατάληψη του τυφλού σημείου”.

Οι περισσότεροι άνθρωποι αδυνατούν να συνειδητοποιήσουν πόσες γνωστικές προκαταλήψεις έχουν στην πραγματικότητα ή πόσο συχνά πέφτουν θύμα αυτών τους των προκαταλήψεων.

Οι διαφημιστές και οι πολιτικοί έχουν πλήρη επίγνωση αυτών των τυφλών σημείων και στοχεύουν επίτηδες στις δικές μας προκαταλήψεις για να πουλήσουν τα προϊόντα ή τις ιδέες τους!

Ως ένα βαθμό, όλοι μας χειραγωγούμε τους άλλους προκειμένου να τους πείσουμε να ενστερνιστούν τα δικά μας πιστεύω.

Το κάνουν οι γονείς με τα παιδιά τους, οι δάσκαλοι με τους μαθητές τους, οι ερευνητές με τους συναδέλφους τους, οι εραστές μεταξύ τους. 
Συχνά το κάνουμε χωρίς να συνειδητοποιούμε τα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες του άλλου.

Και φυσικά αξίζει να δούμε την άποψη του Νίκου Καλογερόπουλου(Διδάκτωρα Φιλοσοφίας στη Γενεύη)

“Ασφαλής γνώση είναι ο συνδυασμός του νοερού με το αισθητό,του αποκυήματος της φαντασίας με την πραγματικότητα.Αλλιώς το νοητό μόνο του είναι τυφλό και το αισθητό αδέσποτο”...

Θα κλείσω με μία αγαπημένη μου φράση...

Όταν οι αισθήσεις γίνονται το πρίσμα μέσα από το οποίο όλα περνούν,τότε περιορίζεται ο ανθρώπινος πνευματικός ορίζοντας.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ? Πρόσεξε μήπως η γνώμη σου είναι αποτέλεσμα Γνωστικής Προκατάληψης παρά(αντί) αλήθειας.

Τα “στερεότυπα” και οι προκαταλήψεις λειτουργούν ως ένας παραμορφωτικός φακός, ο οποίος αλλοιώνει την αλήθεια,συσκοτίζει την λογική,επηρεάζοντας την ικανότητά μας να σκεπτόμαστε και να αποφασίσουμε σωστά.

Όταν μια μαύρη γάτα περάσει από μπροστά σου, σημαίνει ότι το ζώο πάει κάπου...

Να θυμάσαι:Δεν μπορείς να σπάσεις αλυσίδες που δεν τις βλέπεις (Φράντς Κάφκα).

Σημείωση:

Απαγορεύεται η μερική ή ολική ανατύπωση και διάθεση του παρόντος Βιβλίου σε τρίτους χωρίς την έγγραφη άδεια του συγγραφέα Ακριβού Γεώργιου.αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία του,το σύνολο των αναρτήσεων που περιέχει την ετικέτα: (Βιβλίο 1) Ένας κόσμος γεμάτος Θέλω.