Ρητορική Τέχνη - (Όλο το 4ο Μέρος).

Μέρος 4ο Ρητορική Τέχνη

Πρόλογος 4ου Μέρους

Ήδη έχουμε δεί στο βιβλίο αυτό πως μπορούμε να πείσουμε κάποιον,είτε να τον παρακινήσουμε να κάνει κάτι που θέλουμε.

Στο 4ο αυτό μέρος του βιβλίου θα ασχοληθούμε με την ρητορική τέχνη σε κάπως κάποιο μεγαλύτερο “βάθος” αναλύοντας ακόμα περισσότερο τις τεχνικές και μεθόδους όπου θα μπορούμε να προτρέπουμε,να επαινούμε,να υπερασπιστούμε τον εαυτό μας όταν χρειαστεί αλλά και να επικρίνουμε όταν αυτό είναι αναγκαίο αποδίδοντας με το σωστό τρόπο το “κατηγορώ” διεκδικώντας το δίκαιο,ωφέλιμο,χρήσιμο και ηθικό.

Η Ρητορική μπορεί να ορισθεί ως η ικανότητα ενός ανθρώπου,να βρίσκει σε κάθε επί μέρους περίπτωση(για οποιοδήποτε θέμα)τα “μέσα”,με τα οποία μπορεί να γίνει πειστικός,δηλαδή να “κερδίσει” με το μέρος του τον συνομιλητή ή τους ακροατές στους οποίους απευθύνεται.

Η ρητορική ως μορφή επικοινωνίας συζητά πολύ συχνά για θέματα όπου υπάρχουν αντικρουόμενες απόψεις,για θέματα που υπάρχει έντονη η αμφισβήτηση μεταξύ των ανθρώπων και στόχο έχει να εξάγει ορθά συμπεράσματα σχετικά με το τι είναι λάθος ή σωστό,τι είναι δίκαιο ή άδικο,ποιός είναι ο σωστός τρόπος κ.τ.λ

Από τα παραπάνω είναι φανερό ότι ο Ηγέτης πρέπει να έχει και ρητορικές ικανότητες,ο άνθρωπος που θέλει να πετύχει αργά ή γρήγορα θα κάνει χρήση της ρητορικής θέλοντας να πείσει,να διεκδικήσει,να αποδείξει κ.τ.λ

Πρέπει να μπορεί να οργανώσει την επιχειρηματολογία του με “όμορφο” τρόπο.

Αυτός που θέλει να πετύχει,πρέπει να έχει τη δύναμη να αναδεικνύει ως ισχυρή τη δική του άποψη,να γίνει αποδεκτός αυτός και οι ιδέες του.

Μία άλλη δυνατότητα πολύ κρίσιμης σημασίας που μας δίνει η Ρητορική είναι η ικανότητα, Να: Μπορούμε(με τη ρητορική)να διευκρινίζουμε τα πράγματα όταν οι ακροατές δυσκολεύονται να τα παρακολουθήσουν.

(π.χ σε μία εξιδεικευμένη επιστήμη,περίπτωση,περίσταση κ.ο.κ).

Με τη ρητορική μπορούμε να κάνουμε ποιό κατανοητό και πιό ξεκάθαρο το μήνυμα που “στέλνουμε” προς το ακροατήριο,έτσι ώστε να το καταλάβει αρχικά,για να μπορεί να το ασπαστεί εκ' των υστέρων.

Κεφάλαιο 1

ΤΑ ΜΕΣΑ ΤΗΣ ΡΗΤΟΡΙΚΗΣ

Οι αποδείξεις με τις οποίες θα πείσουμε είναι δύο ειδών Α)Άτεχνες και Β)Έντεχνες.

Οι πρώτες είναι ανεξάρτητες από εμάς,δεν έχουν την “αρχή” τους σε εμάς,δεν προϋπάρχουν από εμάς.

Δεν μπορούμε να τις κατασκευάσουμε αλλά μόνο να τις χρησιμοποιήσουμε.

Τέτοιου είδους (άτεχνες) αποδείξεις είναι η μαρτυρία,η ομολογία,οι συμβολαιογραφικές πράξεις,τα αποδεικτικά έγγραφα κ.ο.κ

Την δεύτερη κατηγορία η οποία ξεχωρίζει τον δεινό ρήτορα,έχει σχέση με τις αποδείξεις τις οποίες πρέπει να ανακαλύψουμε και να κατασκευάσουμε εμείς με την βοήθεια της ρητορικής τέχνης.

Είναι τριών ειδών οι έντεχνες αποδείξεις(μέσα με τα οποία πείθουμε):

α)Αυτές που προκύπτουν από τη “λογική” επιχειρηματολογία του ρήτορα,από τους συνειρμούς που δημιουργεί αυτός ο ίδιος στον ακροατή.Είναι αυτές που προκύπτουν από τους συλλογισμούς του ρήτορα,από λογικές διαπιστώσεις κ.ο.κ

β)Είναι αυτές που προκύπτουν απο το ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ του ρήτορα,κύρος,αξιοπιστία κ.ο.κ. Τείνουμε να πειστούμε απο ένα έντιμο,αξιόπιστο,υπεύθυνο άνθρωπο.

Από ανθρώπους που έχουν “καθαρό παρελθόν” και κύρος.

γ)Αυτές που προκύπτουν από το “πάθος” και τα συναισθήματα που δημιουργεί ο ρήτορας στο ακροατήριο,διότι ο ρήτορας είναι ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ ΨΥΧΩΝ,είναι ΚΛΕΦΤΗΣ ΨΥΧΩΝ...

Έτσι λοιπόν οι έντεχνες αποδείξεις,είναι επί της ουσίας ενδείξεις τις οποίες το ακροατήριο “λαμβάνει” ως αποδείξεις τελικά,ενώ οι άτχενες είναι υποχρεωτικής σχεδόν αποδοχής,τα λεγόμενα ΤΕΚΜΗΡΙΑ.

Η ρητορική επιχειρηματολογία μπορεί να γίνει με:

α)Ρητορική επαγωγή.

Ο ρήτορας μιλά με παραδείγματα και ψάχνει ομοιότητες ή αντιθέσεις για να μας πείσει,ψάχνει παραλληλισμούς κ.ο.κ

β)Ρητορικούς συλλογισμούς(Ενθυμήματα)

Ο ρήτορας μιλά με ενθυμήματα και η επιχειρηματολογία βρίσκεται μέσα στην ίδια την ρητορική τέχνη.

Αν και οι ρητορικοί λόγοι που χρησιμοποιούν παραδείγματα είναι πειστικοί,αν υπάρξει κατάληλη σύνδεση ανάμεσα στο παράδειγμα και το αντικείμενο “διαπραγμάτευσης”,οι ρητορικοί συλλογισμοί(ενθυμήματα) επικροτούνται περισσότερο από τα ακροατήρια,τα οποία αντιλαμβάνονται έτσι το Δεινό Ρήτορα.

Να σημειωθεί ότι στο Ενθύμημα το οποίο βασίζεται σε ενδείξεις και πιθανότητες(ίσως έγινε διότι αυτό συμβάινει τις περισσότερες φορές) δύο ειδών:

α)Ενδείξεις το περιεχόμενο των οποίων,αποδεχόμαστε υποχρεωτικά και είναι τα λεγόμενα ΤΕΚΜΗΡΙΑ.

β)Ενδείξεις το περιεχόμενο των οποίων,δεν αποδεχόμαστε υποχρεωτικά .

Όμως όταν κάποιος προσπαθήσει να κάνει την ρητορική αντικείμενο εξειδικευμένων κλάδων,είτε ειδικής επιστημονικής γνώσης θα την καταστρέψει χωρίς να το καταλάβει μεταβαίνοντας από την “επιστήμη του λόγου” στην επιστήμη συγκεκριμένων γνωστικών κλάδων αυτής,σε γνωστικά αντικείμενα όπου ο ακροατής έχει δυσκολία να κατανοήσει!

Χωρίς να το αντιληφθεί ενώ θα μιλά δεν θα ρητορεύει...

Κεφάλαιο 2

Τα συστατικά και τα είδη του ρητορικού λόγου

Τα τρία συστατικά στοιχεία ενός ρητορικού λόγου είναι: α)Ο Ομιλητής,

β)Το Θέμα(για το οποίο ομιλεί),

γ)Το ακροατήριο(ο ακροατής).

Ο Ακροατής είναι ο “θεατής” και κριτής,ο έχων διπλό νόημα:είτε να κρίνει πράγματα που ήδη έχουν γίνει,είτε να κρίνει και να αποφασίσει για πράγματα που (θα) πρόκειται να γίνουν

Ανάλογα με τους “στόχους” της ρητορικής τέχνης,διακρίνουμε τρία είδη ρητορικών λόγων:

1)Συμβουλευτικό λόγο,μιλάει για πράγματα που θα γίνουν και έχει ως κύριο στόχο να αναδείξει το ωφέλιμο απέναντι στο βλαβερό. (χρόνος αναφοράς=ΜΕΛΛΟΝ)

2)Δικανικό λόγο,έχει ως σκοπό την κατηγορία ή την υπεράσπιση και απολογία(κάποιες φορές),έχει κύριο στόχο να δείξει το δίκαιο και άδικο. (χρόνος αναφοράς=ΠΑΡΕΛΘΟΝ)

3)Επιδεικτικό λόγο,έχει ως σκοπό τον έπαινο ή τον ψόγο μιλάει συνήθως για το παρόν αλλά μπορεί να μιλά και για το παρελθόν και το μέλλον.Έχει ως στόχο να αναδείξει το όμορφο και το άσχημο(χρόνος αναφοράς=ΟΛΟΙ).

Και στα τρία αυτά είδη ο ρήτορας πρέπει να έχει ένα “απόθεμα αξιόπιστων” προτάσεων-συλλογισμών-παραδειγμάτων με γενικό κύρος(αποδοχή) για το τι είναι:

• Πιθανόν ή απίθανο,
• Δυνατόν ή αδύνατον,
• Αληθινό ή ψεύτικο,
• Μεγάλο ή μικρό(μέγεθος),
• Μεγαλύτερο ή μικρότερο(υπερφόρτωση μεγέθους),
• Εφικτό ή ανέφικτο,πραγματικό ή φανταστικό.

Για κάθε επί μέρους περίσταση-περίπτωση αλλά και γενικά.

Κεφάλαιο 3

Ο συμβουλευτικός ρητορικός λόγος

Η συμβουλή όπως είναι φυσικό δεν αφορά το τι συνέβη στο παρελθόν,αλλά έχει σχέση με το τι θα γίνει στο μέλλον,είτε να αποτρέψει ή προτρέψει την συνέχεια του τι συμβαίνει “τώρα”.Δεν έχει νόημα η συμβουλή για κάτι που είναι αδύνατον,ανέφικτο να συμβεί,δεν έχει νόημα να συμβουλεύουμε για πράγματα που παραβιάζουν την “φύση” και τους φυσικούς νόμους επίσης.

Η Συμβουλή έχει αξία και νόημα μόνο για πράγματα που εξαρτώνται από τις δικές μας δυνάμεις-δυνατότητες και βρίσκονται κάτω από το δικό μας έλεγχο

π.χ. Δεν έχει νόημα μία συμβουλή για κάτι,όταν αυτό εξαρτάται απο την ΤΥΧΗ,την ΦΥΣΗ,την ΒΙΑ.Αντιθέτως οι συμβουλές έχουν νόημα όταν έχουν να κάνουν με τη Λογική,την Συνήθεια,την Οργή και την Επιθμία των ανθρώπων.

Κάθε προτροπή ή αποτροπή που στοχεύει στο πλαίσιο ΗΘΙΚΟ,ΔΙΚΑΙΟ,ΧΡΗΣΙΜΟ και ΚΑΛΟ εκτός από ηθική είναι ωφέλιμη και σύμφωνη με το στόχο των ανθρώπων για ΕΥΔΑΙΜΟΝΙΑ.

Στο συμβουλευτικό ρητορικό λόγο έχει μεγάλη σημασία το ΜΕΓΕΘΟΣ,τι είναι περισσότερο ή λιγότερο καλό(χρήσιμο-ωφέλιμο) π.χ.τι είναι απο τα δύο καλύτερο(επιλογή).Επίσης τι είναι λιγότερο βλαβερό.

Οι άνθρωποι διαφωνούν σε σχέση με το τι είναι καλό ή κακό,τι είναι ωφέλιμο και τι βλαβερό,επίσης ανάμεσα σε δύο λύσεις τι συμφέρει περισσότερο και τι λιγότερο,ποιό είναι το μεγαλύτερο καλό ή το μικρότερο κακό που αναγκαστικά πρέπει να υποστούμε,τι υπερέχει και τι υπολείπεται,το πολύ και το λίγο.

Ο συμβουλευτικός ρήτορας ψάχνει για αναλογίες όπως εάν σε μία κατηγορία πραγμάτων η 1η κάτι υπερέχει έναντι μίας άλλης 2ης τότε και τα επί μέρους αναλογικά θα υπερέχουν στην 1η κατηγορία έναντι αυτών της 2ης.

Επίσης είναι πολύ σημαντικό η συμβουλή να εξετάζει την αυτάρκεια,αν δηλαδή μπορεί κάτι να υπάρξει δίχως το άλλο αλλά και τις πρωταρχικές αιτίες οι οποίες είναι ανώτερες των άλλων αίτιων,αφού χωρίς πρωταρχική αιτία δεν υπάρχει άλλο αίτιο.

Πρέπει να βλέπει αν κάτι είναι σπάνιο ή σύνηθες αλλά και εάν είναι δύσκολο ή εύκολο,αν είναι χρησιμότερο και δικαιότερο,αν έχει διάρκεια στο χρόνο ή εάν είναι ευάλωτο στο πέρασμά του(τι είναι μακροχρόνιο και τι βραχυχρόνιο).

Ο συμβουλευτικός ρήτορας πρέπει να ξεχωρίζει το τι είναι ευχάριστο και τι δυσάρεστο,τι εύχρηστο και τι δύσχρηστο.

Πρέπει να αναγνωρίζει τις υπερβάσεις ο συμβουλευτικός ρήτορας γιατί όποιος υπερβαίνει είναι άξιος τιμών και οι τιμές είναι επιθυμητές από τους ανθρώπους γιατί νιώθουν άξιοι όταν τις λαμβάνουν.

Επίσης τι είναι πιθανόν και τι απίθανο,τι είναι εφικτό και τι ανέφικτο γιατί συμβουλές για αδύνατα και ανέφικτα πράγματα δεν έχουν νόημα.

Ο συμβουλευτικός ρήτορας λοιπόν ξέρει να επιλέγει ανάμεσα σε εναλλακτικές λύσεις διότι οι επιλογές του είναι καθρέπτης του χαρακτήρα του και οι ακροατές δίνουν έμφαση πάντα σε πιό αξιόπιστα άτομα,σε καλύτερους χαρακτήρες ανθρώπων...

Κεφάλαιο 4

Επιδεικτικός ρητορικός λόγος

Ο Επιδεικτικός ρήτορας έχει ως στόχο να ψέγει ή να επαινεί,ομιλεί για την κακία και την αρετή,για το όμορφο και το άσχημο,αλλά και γι αυτούς που κάνουν ή έκαναν ΚΑΛΑ,ΧΡΗΣΙΜΑ και ΩΦΕΛΙΜΑ πράγματα με αποτέλεσμα να αποδεικνύουν τον καλό χαρακτήρα τους,με αποτέλεσμα να τους επαινεί ακόμα και για πράγματα που θα κάνουν πιθανόν στο μέλλον,αφού είναι πιθανό λόγω ότι τα ξαναέκαναν.

Αρετές είναι η δικαιοσύνη,η ανδρεία,η ελευθεριότητα(η τάση καλών πράξεων με χρήματα),η πραότητα,η φρόνηση,η σοφία,η εγκράτεια κ.ο.κ αντικείμενα επαίνου δηλαδή.Ενώ τα αντίθετα τους:

Αδικία,δειλία,ανελευθερία,οργή,έλλειψη λογικής,ακολασία κ.ο.κ είναι κατακριτέα και αντικείμενα ψόγου.

Η ευργεσία,η αναταπόδοση καλών πράξεων,η εκτίμηση,ο σεβασμός είναι και αυτά αντικείμενα επαίνου με το αντίθετό τους την αχαριστία ως αντικείμενο ψόγου.

Όμως ένας καλός ρήτορας μπορεί κάνοντας χρήση των κατάληλων λέξεων να ψέγει αντί να επαινεί το “λογικό” π.χ. Χαρακτηρίζοντας την πραότητα ως απάθεια-και να επαινεί αντί να ψέγει χαρακτηρίζοντας τον οργισμένο ως ευθύ ειλικρινή είτε “δραστήριο” ΄'ανθρωπο.Μπορεί να βαφτίσει το θράσος,θάρρος και τον αλαζόνα υπεύθυνο!

Στον επειδικτικό ρητορικό λόγο είναι σημαντικό και το μέγεθος της αρετής,οπότε ο ρήτορας πρέπει να το “δείχνει”,επίσης σημαντικές είναι οι πράξεις ενός ανθρώπου διότι τον χαρακτηρίζουν και πάντα επαινούμε ένα καλό χαρακτήρα ακόμα και όταν δεν κάνει συνεχώς κάτι με την πεποίθηση ότι επειδή είναι τέτοιος θα κάνει!

Ο έπαινος και η συμβουλές ανήκουν σε ένα κοινό είδος διότι:

αν αλλάξουμε τη διατύπωση μίας συμβουλής θα μετατραπεί σε εγκώμιο ή ψόγο π.χ να μην υπερηφανευόμαστε για πράγματα που από τύχη αποκτήσαμε αλλά μόνο για αυτά που εμείς με την αξία μας κερδίσαμε είναι η συμβουλή,και τώρα αλλάζω την διατύπωση ως εξής: περηφανευόταν ο τάδε για ότι είχε κερδίσει χάρη στην τύχη ,αντί να υπερηφανευτεί για την αξία του (ψόγος) είτε,περηφανευόταν ο τάδε για ότι κέρδισε με την αξία του και όχι για ότι κέρδισε χάρη στην τύχη (εγκώμιο).

Οπότε όταν θέλεις να συμβουλεύσεις κάποιον κοίτα γιατί θα τον επαινούσες και όταν επαινείς κοίτα τι θα συμβούλευες και όταν θέλεις να αποτρέψεις κοίτα για το τι θα έψεγες κάποιον και αντίστροφα όταν θέλεις να προτρέψεις,κοίταξε για ποιό λόγο θα επαινέσεις κάποιον.

Κεφάλαιο 5

Δικανικός ρητορικός λόγος

Η Δικανική ρητορική κατηγορεί ή υπερασπίζεται πρόσωπα πράγματα και γεγονότα και ανήκει στην γλώσσα των Νομικών(Δικηγόρων).

Δεν έχει νόημα να επεκταθούμε σε αυτή στο παρόν βιβλίο και απλά την αναφέρουμε ως είδος.

Για όποιον θέλει να ασχοληθεί περαιτέρω προτείνω ανεπιφύλακτα ακόμα και σε εν' ενεργεία Νομικούς την Ρητορική Α' & Β' του Αριστοτέλη η οποία καλύπτει διεξοδικά και πλήρως το αντικείμενο της Ρητορικής Τέχνης με τρόπο Μεθοδικό και Επιστημονικό(αξίζει η συγκεκριμένη ενασχόληση 100%!).

Αρκετά είπαμε επιγραμματικά και για την Ρητορική οπότε ας προχωρήσουμε παρακάτω και σε άλλες αναφορές...

Σημείωση:

Απαγορεύεται η μερική ή ολική ανατύπωση και διάθεση του παρόντος Βιβλίου σε τρίτους χωρίς την έγγραφη άδεια του συγγραφέα Ακριβού Γεώργιου.αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία του,το σύνολο των αναρτήσεων που περιέχει την ετικέτα: (Βιβλίο 1) Ένας κόσμος γεμάτος Θέλω.